عذاب از منظر قرآن کریم
✅إنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ ..."
این آیه از آن جهت که مطلق است یعنى معین نکرده است آیا عذاب دنیا است یا آخرت، ممکن است شامل عذاب دنیوى هم بشود.
🔺ما چیزى را عذاب نمى شماریم، مگر وقتى که جسم ما را به درد آورد، و متالّم سازد و یا نقص و یا فسادى در نعمتهاى مادى ما پدید آورد. مثلا مال ما را از بین ببرد، و یا یکى از عزیزان ما را بمیراند، یا بدن ما را مریض کند، با اینکه آنچه قرآن در تعلیمات خود از عذاب اراده کرده غیر این است.
🔺کلمه عذاب در اصطلاح قرآن به چه معنا است
قرآن کریم زندگانى کسانى را که پروردگار خود را فراموش کردهاند هر قدر هم زندگى بسیار وسیعى داشته باشند زندگانى بسیار تنگ و سختى مىداند و مىفرماید:" وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً"
و باز قرآن کریم مال و اولاد را که در نظر ما نعمت گوارا مىآید، عذاب خوانده، مىفرماید:" وَ لا تُعْجِبْکَ أَمْوالُهُمْ وَ أَوْلادُهُمْ، إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِها، فِی الدُّنْیا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ کافِرُونَ"
1️⃣ مسرت و اندوه و شادى و غم و رغبت و نفرت و رنج و راحت آدمى دایر مدار طرز فکر آدمى در مساله سعادت و شقاوت است.
2️⃣ سعادت و شقاوت و آن عناوین دیگرى که همان معنا را مى رساند، به اختلاف موردش مختلف مىشود، سعادت و شقاوت روح، امرى است و سعادت و شقاوت جسم، امرى دیگر، و همچنین سعادت و شقاوت انسان، امرى است و سعادت و شقاوت حیوان امرى دیگر، و ... .
🔹انسان دنیاپرست و مادى که هنوز متخلق به اخلاق خدایى نشده و با ادب الهى بار نیامده تنها و تنها کامیابى هاى مادى را سعادت مىداند، و کمترین اعتنایى به سعادت روح و کامیابى هاى معنوى ندارد.
او می‌کوشد که مال بیشتر و فرزندان (دغل کارتر) و جاه و مقام منیعتر و سلطه و قدرت بیشترى به دست آورد و در آغاز، راه به دست آوردن خالص و بى دردسر آنها را، آرزو مىکند، و این خیال را در سر مىپروراند که این امور، تنعم و لذت خالص است.
مادام که به دست نیاورده اینطور خیال مىکند و از نداشتن آن حسرت مىخورد، ولى وقتى بدست مىآورد مىبیند: نه، آن طور هم که خیال مىکرده نیست، اگر یک لذت در آن هست هزار الم و ناراحتى هم همراه دارد، براى اینکه آن طور که مىپنداشت کامل به تمام معنا نیست بلکه نواقصى دارد، و رفع همان نواقص، گرفتاریها دارد و ...
🔹قرآن کریم انسان را موجودى مرکب از روحى جاودان و بدنى مادى و متغیر مىداند، انسان از نظر قرآن همواره با چنین وصفى قرار دارد، تا بسوى پروردگار خود برگردد، در آن موقع است که خلود و جاودانگى آدمى شروع مىشود و دیگر دچار زوال (و دگرگونگى) نمىگردد.
🔹 از نعمتهاى دنیا بعضى مانند علم، تنها مایه سعادت روح آدمى است و بعضى مانند مال و فرزندى که او را از یاد خدا باز ندارد، مایه سعادت روح و جسم او خواهد بود...
همچنین بعضى از حوادث که مایه محرومیت و نقص جسم آدمى است ولى براى روح جاودانه او سعادت است، مانند شهادت در راه خدا، انفاق مال و سایر امکانات در این راه که این نیز از سعادت آدمى است، همچون تحمل نوشیدن دواى تلخ است که دقایقى آدمى را ناراحت مىکند ولى مدت طولانى مزاجش را سالم مى سازد.
آنچه که خوش‌آیند جسم و مضر به روح آدمى است، مایه شقاوت آدمى و عذاب او است و قرآن کریم اینگونه اعمال را که تنها لذت جسمانى دارد، متاعى قلیل خوانده که نباید به آن اعتنا کرد و در این باره فرموده است:" لا یَغُرَّنَّکَ تَقَلُّبُ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی الْبِلادِ، مَتاعٌ قَلِیلٌ ثُمَّ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمِهادُ"
همچنین هر چیزى که مضر هم به روح و هم جسم است، قرآن آن را نیز عذاب خوانده هم چنان که خود مادیین هم آن را عذاب مىشمارند.
اما قرآن آن را از این نظر و جهت عذاب مىداند که مایه ناراحتى روح است و مادیین از این نظر و جهت عذاب مىدانند که مایه بدبختى و ناراحتى بدن است، نظیر انواع عذابهایى که بر امتهاى گذشته نازل شده.
📒برگرفته از تفسیر المیزان
پی‌نوشت: ارتباط این بحث با مسأله شر و الهیات‌های برگرفته از آن در عصر مدرن، قابل تأمل است.
#علامه_طباطبایی
#تأملات_قرآنی
#فلسفه_دین
📖اندیشه دینی
